Tiểu sử K'inich_Janaab'_Pakal

Triều đại

Hình vẽ đại diện trong khu nhà bầu dục “C” tại Cung điện Palenque cho thấy buổi lễ đăng quang của K'inich Janaab' Pakal. Mẹ ông là Sak K'uk' đang đưa một cái băng buộc đầu làm bằng đĩa ngọc 'sak hu'unal và lông vũ rực rỡ.

K'inich Janaab' Pakal sinh vào ngày 9.8.9.13.0, tháng 3 năm 603.[7] Ông được sinh ra vào một thời điểm đầy khốc liệt trong lịch sử Palenque. Hai năm sau, vào năm 605, Palenque bị Kaan tấn công và một vị vua mới được dựng lên. Sau đó, khi ông vừa tròn tám hay chín tuổi vào năm 610 và 611 Palenque lại bị Kaan cướp phá tan tành. Tháng 10 năm 612, mẹ của Pakal là Ix Sak K'uk' được lập làm Ajaw của Palenque. Ngày 9.9.0.0.0. theo lịch Maya là một ngày mà lẽ ra được tổ chức như một sự kết thúc chu kỳ. Thay vì ăn mừng "Satay k'uhul ixik, satay ajaw" "Sa đọa là nữ thánh, sa đọa là chúa tể" đã được ghi chép lại trong lịch sử Palenque. Ý nghĩa của văn bản này cho đến nay vẫn còn gây tranh cãi.

K'inich Janaab' Pakal lên ngôi vua Palenque khi mới 12 tuổi vào ngày theo bộ lịch Đếm Ngày (Long Count) là 9.9.2.4.8 5 Lamat 1 Mol, tháng 7 năm 615 và sống đến 80 tuổi.[2] Ông được coi là vị vua đã mở rộng quyền lực của Palenque ở phía tây các nước Maya và khởi xướng một chương trình xây dựng tại thủ đô của mình từ đó sản sinh ra một số nghệ thuật và kiến trúc tốt nhất của nền văn minh Maya. Người cai trị tiền nhiệm của Palenque là mẹ ông tức phu nhân Sak K'uk'.[8] Triều đại Palenque có vẻ như phụ nữ lên nắm quyền chỉ khi không có người thừa kế nam nào đủ điều kiện, Sak K'uk' đã chuyển giao quyền cai trị cho con trai mình khi cậu vừa đến tuổi trưởng thành.

Năm 626, Pakal kết hôn với Ix Tz'akbu Ajaw, con gái của Yax Itzam Aatml, người cai trị xứ Uxte'k'uh.[9] Tz'akbu Ajaw còn là một hậu duệ của nhà Toktahn, triều đại ban đầu của Palenque. Năm 628, một trong những quan lại của Pakal đã bị Piedras Negras cố ý bắt giữ. Sáu ngày sau Nuun Ujol Chaak, ajaw của Santa Elena đem quân đến khiêu chiến Pakal nhưng bị đánh bại và bị bắt làm tù binh đưa đến Palenque.[10] Kể từ đó Santa Elena trở thành một nước chư hầu của Palenque. Do được bổ nhiệm là ajaw ở tuổi mười hai, mẹ của Pakal giữ chức nhiếp chính cho con trai mình, trải qua năm tháng bà dần dần đánh mất quyền lực. Sak K'uk' qua đời vào ngày 9 tháng 9 năm 640 và cha của ông là K'an Mo' Hix ít lâu sau cũng mất vào ngày 29 tháng 12 năm 642. Kể từ khi Pakal làm lễ đăng quang vào năm 615 cho đến năm 644, Palenque đã trải qua một thời kỳ hòa bình yên ổn giúp dân số tăng trưởng mau lẹ. Trong suốt giai đoạn gần ba mươi năm phục hồi hoạt động sản xuất và các nghi lễ công cộng, do vậy đã thúc đẩy sự tin tưởng của người dân vào vương triều và giúp củng cố chính quyền.[11]

Ngày 6 tháng 2 năm 644, sau cái chết của Ik 'Veery Muwaan I, B'ahlam Ajaw đã đăng quang tại Tortuguero. Vị vua mới này đã khởi xướng một chính sách chiến tranh chống lại Lakamha '(Palenque) và các thành phố đồng minh của nó nhưng không thể nào khuất phục nổi họ. Đến năm 649, B'ahlam chuyển hướng tấn công sang lãnh địa Moyoop (mà vị trí chưa được xác định), rồi tiến chiếm Usiij và đánh phá Comalcalco, cả hai đều là các đồng minh thân cận của chính quyền Pakal, góp phần làm suy yếu lãnh thổ phía Tây của Palenque. Tuy vậy, Pakal không hề nản lòng, ông liên tục phái quân của mình ngăn chặn đà tiến quân của đối phương, chờ đến khi địch mệt mỏi rã rời mới tung các đợt tấn công mãnh liệt, toàn quân của B'ahlam đại bại tháo chạy tán loạn.[12] Thế nhưng Pakal lại gặp thất bại ngay khi công hãm thành Tortuguero do quân địch cố thủ quá chắc đã gây không ít khó khăn và bất ổn cho chính quyền còn non trẻ của ông.[13]

Cung điện Palenque

Năm 659, Pakal cho mở một cuộc tấn công quân sự vào mùa hè, chiếm được một số trọng trấn ở phía Đông như PomonaYo'ki'b (Piedras Negras), đồng thời bắt giữ các nhà lãnh đạo địa phương gồm Ahiin Chan Ahk xứ Pipa', Nu'n U Jol Chaak xứ Santa Elena, Sakjaal ItzamnaajAhiin Chan Ahk xứ Pomona, K'in-ha 'Yaxkab' xứ B'atuun. Pipa' thường liên kết với Pomona, Tabasco để tạo sức ép lên lãnh địa của Palenque.[14] Năm 663 một vị lãnh chúa khác của Pipa' khởi binh dấy loạn liền bị Pakal giết chết. Vào thời điểm này, ông cũng bắt giữ sáu kẻ phiến loạn đến từ Santa Elena. Pakal có lý do để bắt đầu cuộc xâm nhập quân sự này, mặc dù đó có thể là một hành động phòng ngừa chống lại một cuộc tấn công phối hợp giữa các thành phố dưới sự chi phối của Calakmul.[15] Cũng theo những thư tịch của Palenque ghi chép cho biết kể từ năm 672, Pakal đã mở hàng loạt cuộc chiến tranh sát phạt những lân bang ở phía Đông và phía Tây nhằm bắt họ thần phục mình.[16] Sự cân bằng các kết quả của những cuộc đối đầu nghiêng theo Palenque vào năm 675 khi Pakal bắt giữ một chức sắc tên là Sak-jal? K'in? và đem ông ta ra hiến tế cho thần Ich Cham Ajaw.[17]

Dự án xây dựng

Năm 647 K'inich Janaab' Pakal đã bắt đầu dự án xây dựng đầu tiên của mình (mà vào lúc đó ông đã 44 tuổi). Dự án đầu tiên là một ngôi đền gọi là El Olvidado, đôi khi được gọi là ngôi đền bị lãng quên vì nó nằm cách xa Lakamha'. Trong tất cả các dự án xây dựng của Pakal, có lẽ thành tựu nhất là Cung điện Palenque. Việc xây dựng có lẽ đã từng tồn tại nhưng Pakal đã biến nó lớn hơn nhiều lần. Pakal bắt đầu việc xây dựng của mình bằng cách thêm các phòng lăng mộ vào các tầng cũ kỹ của công trình. Sau đó ông đã xây dựng sak nuk naah dịch ra có nghĩa là "Nhà da trắng", còn được gọi là tòa nhà E, nó là tòa nhà duy nhất trong cung điện được sơn màu trắng chứ không phải màu đỏ. Sân phía đông của cung điện là một khu vực nghi lễ đánh dấu lễ mừng chiến thắng quân sự. Nhà B và C đã được xây dựng vào năm 661 và nhà A vào năm 668. Nhà A được bao phủ với những bức bích họa của các tù nhân bị bắt vào năm 662.

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: K'inich_Janaab'_Pakal http://www.7is7.com/otto/travel/photos/20030404/pa... http://books.google.com/books?id=yaMuPdEF9k4C&prin... http://www.mesoweb.com/palenque/features/sarcophag... http://www.mesoweb.com/palenque/monuments/TI_sarco... http://www.mesoweb.com/palenque/resources/rulers/P... http://www.youtube.com/watch?v=En1_sMTutHo&list=TL... http://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&... http://www.idref.fr/155606891 http://id.loc.gov/authorities/names/n2005089841 http://d-nb.info/gnd/133175073